Vrij en zelfgestuurd spel is het spel dat ontstaat, wanneer kinderen kiezen wat en waarmee ze spelen en daarbij hun eigen regels bepalen over hoe ze spelen .
Uit een groeiend aantal wetenschappelijke studies blijkt het grote belang van kinderen vrij en zelfgestuurd laten spelen. Kinderen worden op school en ook door hun ouders veelal bezig gehouden met allerlei leerzame en minder leerzame activiteiten. Een ander fenomeen,spelend leren, duikt in het onderwijs regelmatig op, maar slaat helaas de plank mis.
Wat is er aan de hand en hoe moet het wel?
Spelend leren (begeleid of voorgeschreven) niet effectief
In het onderwijs en op de kinderopvang worden kinderen met allerlei activiteiten beziggehouden. Het ‘spelend leren’ dat momenteel in veel klaslokalen wordt toegepast, houdt in dat de docent een spel of activiteit heeft bedacht. Het kind voert deze uit, alleen of met anderen. Dit wordt spelenderwijs leren genoemd. De bedoeling is dat ze er iets van leren, bijvoorbeeld het stimuleren van de fijne motoriek of kleuren herkennen en benoemen. Maar ook wordt op veel scholen getracht jonge kleuters alvast letters en cijfers te leren, zogenaamd om de kloof tussen groep 2 en 3 te verkleinen. Dat dit niet werkt omdat het niet past in de ontwikkelingsfase waarin veel kleuters zitten wordt in dit artikel uitgelegd.
Kennis versus vaardigheden
Allemaal interessant, maar kennis zakt weer weg. Vaardigheden en talent ontwikkelen is de toekomst. Hoewel het ontwikkelen van deze vaardigheden in iedere schoolgids wordt genoemd, lijken de onderwijsmethodes niet geschikt. Kleuters knutselen eindeloos veel werkjes en oudere kinderen doen reken- en taalopdrachten, maar worden niet voor echte uitdagingen gesteld. Uitdagingen waarbij ze moeten samenwerken, met creatieve oplossingen moeten komen of analytisch denken oefenen.
Intrinsieke motivatie ontbreekt
Ga maar eens na voor je zelf: hoe ben je tot je studiekeuze gekomen? Of een belangrijke wending in je carrière? Ik durf te wedden dat het een toevallige ervaring of gebeurtenis was die je deed denken: ‘Ja, dat ga ik doen!’
Een voorbedachte activiteit, opgelegd door een begeleider, is zelden iets waar het kind op dat moment meer van wil weten. Een kleuter die het vaderdagkadootje moet maken door een stropdas uit te knippen en op een papier te plakken en een liedje uit zijn hoofd moet leren zal het op dat moment doen, omdat dat van hem gevraagd wordt. Misschien kan het kind zichzelf motiveren, omdat het wel iets voor papa wil doen, maar dat is geen intrinsieke motivatie. Het leereffect blijft beperkt tot het verbeteren van de knipvaardigheid. Meer over het belang van spel versus schoolse activiteiten vind je in dit artikel.
Van intrinsieke motivatie spreek je als het kind vol overgave voor een zelfgekozen activiteit gaat. Het kind wil dit doen, is nieuwsgierig naar de effecten of heeft een zelfbepaald doel. Tijdens het doen van deze zelfgekozen activiteit is er sprake van:
- Een hoger concentratieniveau
- Meer creativiteit. Dit zou onder andere komen door een verhoogd concentratieniveau, hogere bereidheid tot het nemen van risico’s, het speelser zijn en het flexibeler verkennen van cognitieve paden
- Grotere gevoelens van zelfcompetentie en trots
- Meer plezier tijdens het uitvoeren van hun taak
De vele voordelen van vrij spelen
Als kinderen vrij en zelfgestuurd spelen :
- gaan ze zelf dingen uitzoeken
- leren zij gezonde risico´s nemen
- leren ze op een innovatieve manier nadenken over de wereld en ontdekken hoe dingen werken
- gaan ze uitvinden waar hun intrinsieke motivatie ligt (zie boven)
- kunnen ze vaardigheden oefenen, zoals creatieve oplossingen bedenken, samen of alleen (vaardigheid: samenwerken met mensen die verschillen van inzicht)
- leren ze het onmogelijke mogelijk maken door te blijven proberen (vaardigheid doorzettingsvermogen)
Vrij spelen is leren
Indien ze voldoende ruimte krijgen van begeleiders, kunnen kinderen al deze leerprocessen zelfgestuurd doorlopen. Het is heel belangrijk om ze dit op eigen tempo te laten doen, zelf bepalend wat belangrijk is en wat niet. Niemand anders bepaalt of het goed of fout is, of je gewonnen hebt of verloren. Kinderen kunnen namelijk niet ‘verkeerd’ spelen. Ook ruzie maken is een manier om emoties en grenzen te onderzoeken. Daar kun je kinderen wel in begeleiden: boos zijn mag, elkaar pijn doen niet.
Begeleiders, laat ze los
Ouders en begeleiders hebben een sterke neiging het kind te sturen terwijl ze bezig zijn. Ze voorzien ze van allerlei tips en suggesties, waardoor het kind wordt gestoord in zijn gedachtegang en niet komt tot het creatieve proces van zelf maken en zelf doen. Een kind moet helemaal opgaan in zijn eigen spel en ongestoord zijn creativiteit de vrije loop kunnen laten.
Wat moet je wel doen als ouder of begeleider:
- biedeen grote en inspirerende ruimte, liefst op een natuurlijke plek
- biedmaterialen aan die open eind spel stimuleren. Zoek eens op ‘loose parts’ (Pinterest), ‘self directed play’ of ‘child directed play’ en laat je inspireren
- Volg BuitenspelenNatuurlijk op Facebook 😉
Bronnen
Eerder verschenen op LinkedIn Anna Vehof
https://www.linkedin.com/pulse/vrij-en-zelfgestuurd-spelen-essentieel-voor-een-gezonde-anna-vehof/
- https://pediatrics.aappublications.org/content/119/1/182
- https://wij-leren.nl/kleuter-vrij-spel.php
- https://pgpedia.com/o/open-ended-play
- https://popupadventureplaygrounds.wordpress.com/
- https://www.kennisnet.nl/digitale-vaardigheden/21e-eeuwse-vaardigheden/
- https://www.trouw.nl/home/kleuters-leren-meer-van-spel-dan-van-school~a579713c/
- https://www.facebook.com/buitenspelennatuurlijk/
